اتحادیه عرب؛ وقتی تصمیمات از خارج گرفته می‌شود

به گزارش مجله خبری نگار/ اتحادیه عرب، یک سازمان بین‌المللی - منطقه‌ای شامل کشور‌های عمدتاً عربیِ جنوب غرب آسیا و شمال آفریقا است.

این اتحادیه ۲۲ مارس ۱۹۴۵ با شش عضو مؤسس مصر، عربستان، عراق، سوریه، لبنان و اردن بنیان نهاده شد و یمن نیز چند روز بعد در ۵ مه ۱۹۴۵ به آن پیوست. این اتحادیه ۲۲ عضو اصلی (شامل ۱۰ کشور آفریقایی و ۱۲ کشور آسیایی) و ۴ عضو ناظر دارد که البته عضویت سوریه از نوامبر ۲۰۱۱ به حالت تعلیق درآمده است.

هدف تشکیل اتحادیه عرب لزوم همکاری کشور‌های عربی و نزدیک کردن هرچه بیشتر اعراب به یکدیگر اعلام شد.

در راستای عملی کردن این هدف، در ماه مارس ۱۹۴۵ یک ماه قبل از کنفرانس سانفرانسیسکو برای تشکیل سازمان ملل، یک موافقت‌نامه منطقه‌ای توسط شش کشور عراق، سوریه، لبنان، اردن، عربستان سعودی و مصر تایید نهایی شد که پایه و اساس آن بر اساس بلند پروازی‌های سیاسی در جهت رهبری اعراب و ایجاد "یک کشور واحد عربی" بنا گردید و به عنوان اولین قدم به سوی این هدف نهایی، کشور‌های عضو به کارگیری زور برای حل و فصل اختلافات بین خود را منع کردند.

بررسی اجمالی عملکرد اتحادیه عرب با در نظرگرفتن اهداف تشکیل آن، اما در عمل چندان موفق نبوده است و رفتار و رویکرد آن طی تاریخ نشان می‌دهد نه تنها نتوانسته به وحدت دولت‌های عربی کمکی کند، بلکه در برخی موارد مانعی بر سر راه آن نیز بوده است که در این‌باره می‌توان به کشور‌های مصر، سوریه، لیبی و یمن اشاره کرد.

اتحادیه عرب و بحران سوریه

اتحادیه عرب بعد از سکوت خود در مراحل اولیه بحران سوریه، مجبور به موضع گیری فعال با توجه به خطر تشدید خشونت‌ها شد که می‌توانست به کشور‌های دیگر نیز سرایت کند. این سازمان برای حل و فصل این بحران، سیاستی را برگزید که شباهت قابل توجه‌ای به سمت و سوی تلاش‌های منطقه‌ای ترکیه داشت و اقدام به گام برداشتن برای تحت فشار قرار دادن دولت سوریه کرد.

بسیاری از ناظران اذعان کرده‌اند که دخالت خارجی برای حل و فصل بحران سوریه منجر به وخیم‌تر شدن اوضاع و بحرانی شدن منطقه شد. گرچه اتحادیه عرب سعی در افزایش فشار‌ها و مداخله بین‌المللی در سوریه داشت، ولی در نهایت مجموعه‌ای از روابط بین کشور‌های عضو و بازیگران خارجی با منافع متضاد منطقه‌ای باعث محروم شدن این اتحادیه از اتخاذ تصمیم‌های مستقل و ایجاد سوء ظن نسبت به نفوذ خارجی در قطعنامه‌های اتحادیه شد.

در نتیجه مداخله در تصمیم‌گیری‌های اتحادیه عرب درخصوص سوریه، عربستان سعودی و قطر سفرای خود را از سوریه فرا خواندند، با این حال این حرکت دیپلماتیک یک اقدام متحد و یکپارچه عربی نبود و بسیاری از کشور‌ها به روابط‌شان با دولت سوریه ادامه دادند.

اولین ابتکارعمل جدی اتحادیه عرب در مورد سوریه اجلاس وزای خارجه در ۱۶ اکتبر ۲۰۱۱ در قاهره بود که عضویت سوریه در این اتحادیه به صورت موقت به حالت تعلیق درآمد؛ تصمیمی که از زمان تاسیس اتحادیه در مورد سوریه بی‌سابقه بود. این اتحادیه همچنین خواستار آغاز مذاکرات میان دولت و مخالفان ظرف ۱۵ روز شد و تصمیم به راه اندازی کمیته سوریه برای هماهنگی میان دولت سوریه و مخالفان گرفت، اما پس از شکست ماموریت این کمیته ریاست اتحادیه عرب در جلسه ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱ رسما تعلیق عضویت سوریه در این اتحادیه را اعلام کرد.

پس از آن بود که کشور‌های عضو اتحادیه عرب عموما به ابزار اجرای سیاست‌های آمریکا و غرب تبدیل شدند و همسو با منافع کشور‌های غربی حرکت کردند. به طور کلی می‌توان گفت که اتحادیه عرب در واقع به عنوان دروازه‌ای برای ورود کشور‌های غربی و دخالت آن‌ها در امور سوریه عمل کرد؛ چراکه سوریه با یک توطئه مواجه بود و طراحان آن تلاش کردند تا طرح‌های خود را از طریق اتحادیه عرب در سوریه اجرایی کنند. این توطئه‌ها علیه سوریه تحت حمایت اعراب و ابزار آن‌ها اعمال شد که هدف آن مداخله در سوریه به بهانه تامین دموکراسی برای اقلیت‌های قومی و فرقه‌ای بود. می‌توان گفت که تعلیق عضویت سوریه یک حرکت در جهت منافع آمریکا بود؛ چراکه غرب پس از ناامیدی از سرنگونی دولت سوریه با اعمال فشار‌های سیاسی و تحریم‌های گسترده اقتصادی درصدد تغییر رفتار دمشق بود و این را می‌توان از اظهارات باراک اوباما، رئیس جمهوری اسبق آمریکا استنتاج کرد که گفته بود "بشار اسد یا باید برود و یا تغییر رفتار دهد".

تاثیر غرب در تصمیم گیری اتحادیه عرب درباره سوریه همچنین با مطرح شدن بازگشت دمشق به این اتحادیه کاملا مشهود است طوری که برخی کشور‌های عربی علی‌رغم تغییر موضع در قبال سوریه، اما تحت فشار اروپایی‌ها و آمریکا شروطی را برای بازگشت آن به اتحادیه عرب مطرح کرده‌اند. روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال اخیرا در تحلیلی در تایید این مسئله نوشت: تلاش رهبران عربستان برای بازگرداندن سوریه به دنیای اعراب با مقاومت برخی از متحدانش مواجه شده است.

در بخشی از یادداشت این رسانه آمریکایی آمده است: مقامات عرب می‌گویند که حداقل پنج عضو اتحادیه عرب از جمله مراکش، کویت و قطر در مقابل پذیرش مجدد سوریه در آن ایستاده‌اند.

این مقامات ادامه دادند حتی مصر که در ماه‌های اخیر روابط خود را با سوریه احیا کرده است، با پذیرش مجدد دمشق مخالف است. این کشور‌ها از بشار اسد می‌خواهند که ابتدا با مخالفان سیاسی سوریه ارتباط برقرار کند و به همه ملت سوریه امکان نقش آفرینی در آینده این کشور را بدهد.

در هر صورت، اکنون پس از گذشت بیش از ۱۲ سال از بحران سوریه، کشور‌های عربی متوجه اشتباه خود در همسو شدن با سیاست‌های غرب شده و پس از زلزله ویرانگر بهمن سال گذشته در سوریه، لحن آشتی جویانه‌ای را در قبال دمشق در پیش گرفته‌اند.

از زمان وقوع زلزله تاکنون چند هیات سیاسی و پارلمانی به دمشق سفر کرده‌اند و درواقع راه بازگشت دمشق به اتحادیه عرب هموار شده است، تا جایی که خبرگزاری رویترز ۱۳ فروردین اعلام کرد که عربستان سعودی آماده دعوت از بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه برای حضور در نشست آتی سران عرب در ریاض می‌شود.

وزیر خارجه عربستان هم اخیرا به دمشق رفت تا به صورت رسمی از بشار اسد برای حضور در این نشست دعوت کند.

نشست آتی سران عرب قرار است که ۱۹ ماه مه (۲۹ اردیبهشت) به میزبانی ریاض برگزار شود.